سوره 54 زمر
آیه 56 زمر:
أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ في جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ
لَمِنَ السَّاخِرينَ
(اين دستورها براى آن است كه) مبادا كسى روز قيامت بگويد: «افسوس بر من از كوتاهيهايى كه در اطاعت فرمان خدا كردم و از مسخرهكنندگان(آيات او) بودم!» (56)
آیه در روایات:
احتجاج-ترجمه غفارى مازندرانى ج1 227 (ذكر بيان خطبه رسول آخر الزمان عليه صلوات الملك المنان) ..... ص : 217
اى گروه مردم بايد كه از مال و حال «يوم لا ينفع بنون و لا مال» خود بينديشيد و از خلاف امر و حكم آن امام الاكرام در همه وقت و همه دم باو پناه جوئيد و بغير طريق آن حضرت هيچ راه مجوئيد زيرا كه مخالف آن ولايتمآب مخالف حكم مالك الرقابست بلكه بىشبهه و ارتياب مخالفت با آن وصى حضرت رسالتمآب وسيله روسياهى در يوم الحساب است و حضرت واحد متعال در جميع احوال واقف حقايق افعال شما است.
اى گروه مردمان بمضمون خطاب مستطاب «يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ» على (ع) جنب و رحمت خداى عالم است ويل و حسرت و ندامت و خسارت و غرامت ذلت بر مفرط آنست. يعنى حسرت و ندامت و خسران و غرامت براى كسى است كه افراط در جنب رحمت رب العزه نمايد.
غيبت نعمانى-ترجمه غفارى 58 باب - 2(آنچه در تفسير كلام خداى تعالى«و اعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا» آمده) باب-
2 (آنچه در تفسير كلام خداى تعالى «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» آمده) 1- از جابر بن عبد اللَّه انصارىّ نقل شده كه گفت: «مردم يمن به مدينه آمدند كه خدمت رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله برسند، آن حضرت (به حاضران) فرمود: يمنىها با شتاب بسيار (يا با روى خوش) بر شما وارد مىشوند، و هنگامى كه آنان بر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله وارد شدند فرمود: گروهى هستند كه دلهايشان نرم و ايمانشان استوار است، منصور از ميان آنان است كه با هفتاد هزار تن قيام مىكند، جانشين من و جانشين وصيّ مرا يارى خواهد كرد، بند شمشيرهايشان از چرم است. آنان پرسيدند اى رسول خدا وصى شما كيست؟ فرمود: آن كسى كه خداوند ملازمت راه او را به شما امر كرده و فرموده: «همگى به ريسمان خدا چنگ بزنيد و متفرّق نشويد» «1» پس عرض كردند اى رسول خدا براى ما روشن فرما كه اين ريسمان چيست؟ فرمود: آن عبارت از گفته خداوند است در اين آيه: إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَ حَبْلٍ مِنَ النَّاسِ: «1» (مگر به ريسمانى از خدا و ريسمانى از مردم) امّا ريسمان خدا كتاب او (قرآن) است، و ريسمانى از مردم منظور وصيّ من است، پرسيدند اى رسول خدا وصىّ تو كيست؟ پاسخ داد: كسى است كه خداى تعالى در باره او اين آيه را فرو فرستاده: أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ «2» (كه كسى بگويد اى دريغ و افسوس بر آنچه در (راه) قرب خدا (دستور خدا) كوتاهى كردم) آنان عرض كردند: اى رسول خدا مراد از اين قرب خدا چيست؟ فرمود: همان است كه خداوند در بارهاش مىفرمايد: يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا «3» (روزى كه ستمكار دستهاى خود به دندان گزيده گويد اى كاش با پيامبر راهى را در پيش گرفته بودم» او همان وصيّ من است و پس از من راه رسيدن به من است. پس گفتند: اى رسول خدا بحقّ آنكه تو را براستى به پيامبرى برگزيده او را بما نشان بده كه ما به ديدار او مشتاق شديم، پس آن حضرت فرمود: او همان كسى است كه خدا او را براى مؤمنين چهرهشناس و با فراست نشانهاى قرار داده، اگر شما مانند صاحبدل يا ناظر آگاهى كه گوش فرا مىدارد به او بنگريد خود خواهيد دانست همان گونه كه من پيامبر غيبت نعمانى-ترجمه غفارى، ص: 60 شما هستم او نيز وصىّ من است، حال به ميان صفها برويد و چهرهها را از نظر بگذرانيد پس هر كس كه دلهاى شما به جانب او گرايش پيدا كند حتما خود اوست، زيرا خداى عزّ و جلّ در كتاب خود مىفرمايد: فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ «1» (دلهاى پارهاى از مردم را به جانب آنان بگرايان) يعنى به جانب او (اسماعيل) و تبارش عليهم السّلام. سپس راوى گويد: پس ابو عامر اشعرىّ از ميان اشعريان برخاست، و در ميان خولانيان أبو غرّه خولاني، و در ميان بنى قيس، ظبيان و عثمان بن قيس، و در ميان دوسيان عرنه دوسى و لا حق بن علاقه برخاستند و به ميان صفها رفتند و چهرهها را از نظر گذرانيده و بعد دست مردى را گرفتند كه دو طرف پيشانى و جلو سرش بىمو بود و شكمى بزرگ داشت و گفتند: اى رسول خدا دلهاى ما به جانب اين شخص گرائيد، پس پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: شما بندگان بزرگوار خدائيد كه جانشين رسول خدا را پيش از آنكه به شما معرّفى شود شناختيد، اكنون بگوئيد چگونه دانستيد او همان شخص است؟ پس همه در حالى كه به صداى بلند گريه مىكردند گفتند: اى رسول خدا ما به جمعيّت نگاه كرديم، دلهاى ما به هيچ كدام از آنان تمايلى نشان نداد، ولى وقتى او را ديديم دلهاى ما به طپش افتاد و سپس آرامشى در ما پديد آمد و كبدهايمان تكان خورد و اشك ازديدگانمان سرازير شد و قلبهايمان آرامش يافت تا آنجا كه گوئى او پدر ما است و ما فرزندان اوييم. پس پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله اين آيه را تلاوت كرد كه وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ- الآية (تأويل قرآن را جز خدا و آنان كه در دانش ثابت قدمند كسى نمىداند» و فرمود شما از آن جمله (ثابت قدمان در علم) محسوب مىشويد به جهت جايگاه و مقامى كه از قبل براى شما به نكوئى مقدّر فرموده و شما از آتش بدور خواهيد بود. راوى گويد: گروه ياد شده همچنان در مدينه ماندند تا در ركاب امير المؤمنين عليه السّلام در جنگهاى جمل و صفّين حاضر شدند و بالأخره در صفّين كشته شدند، خدايشان رحمت كند. رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله به آنان بشارت بهشت داده و به آنان خبر داده بود كه در ركاب امير المؤمنين عليه السّلام به شهادت مىرسند».
الكافي ج1 145 باب النوادر ..... ص : 143
9 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَمِّهِ حَمْزَةَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ قَالَ جَنْبُ اللَّهِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ كَذَلِكَ مَا كَانَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَوْصِيَاءِ بِالْمَكَانِ الرَّفِيعِ إِلَى أَنْ يَنْتَهِيَ الْأَمْرُ إِلَى آخِرِهِم
امام جعفر علیه السلام در قول خدای متعال (افسوس بر من از کوتا هی هایی که در جنب خدا کردم) می فرماید جنب خدا امیرالمومنین است و بعد از آن از پیامبران کسی مقامی بالاتر از او ندارد
اخبار و آثار حضرت امام رضا عليه السلام 544 از سوره زمر ..... ص : 544تا 102-
على سائى گويد از حضرت رضا عليه السلام پرسيدم معنى آيه شريفه أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ چيست؟.
فرمود «جنب اللَّه» امير المؤمنين است و هم چنين اوصياء بعد از آن حضرت ميباشند، يكى بعد از ديگرى تا آخرين نفر از آنها، و بعد از آنان خداوند داناتر است چه خواهد شد.
تحرير المواعظ العددية 629 مختار من خطبة النبي في يوم الغدير ..... ص : 628 معاشر الناس! فضّلوا عليّا؛ فإنّ أفضل الناس بعدي من ذكر و انثى بنا انزل اللّه الرزق و بقي الخلق. معاشر الناس! إنّه جنب «2» اللّه نزل في كتابه: أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ.
احتجاجات-ترجمه جلد چهارم بحار الانوار ج2 105
بخش هفتم تعليماتى است كه امير المؤمنين عليه السلام در چهار صد بخش از مصالح دين و دنياى مسلمان آموخته ..... ص : 85 ما گنج داران علم خدا و چراغهاى علم او هستيم هر گاه يكى از ما برود ديگرى از ما جايش را مىگيرد گمراه نمىشود تابع ما و هدايت نمىيابد منكر ما و نجات نمىيابد كسى كه بر خود ما به دشمنانمان كمك كند و كمك نمىشود كسى كه ما را واگذارد از ما كناره براى طمع به دنيا و آرايش ظاهر آن نگيريد كه از دنيا مفارقت خواهيد كرد. هر كه دنيا را بر آخرت گزيند و بر ما ترجيح دهد، حسرتش در دنيا زياد خواهد بود اين آيه اشاره به همان است أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.
